Xocalıda
qədim abidələrin öyrənilməsi işi XX yüzilliyin əvvəllərinə təsadüf etmişdir.
Qarabağ abidələrini öyrənən Alman tədqiqatçısı Emil Resler, rus şərqşünası
M.Xankov, ingilis alimi F.Bajer, fransız şərqşünası A.Berje buradakı arxeoloji
abidələrlə tanış olmuş və təəssüflər olsun ki, buradan tapılmış eneolit, tunc
və dəmir dövrünə aid əşyaları öz ölkələrinə aparmışlar. Azərbaycanlı tədqiqatçı
alim Ə.Ələkbərovun ərazidə apardığı tədqiqat işləri böyük əhəmiyyət kəsb
etmişdir. Azərbay­canın görkəmli aliminin qənaətinə görə Xocalı abidələri bütün
Azərbaycan abidələrini öyrənmək üçün açar rolunu oynayır. Ümum­milli liderimiz
Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə keçən əsrin 70-ci illərində Xocalı abidələri
tədqiq edilmiş və ərazidə qədim və orta əsrlərə aid 28 abidənin olması aşkar
edilmişdir. Tədqiqatlar nəti­cəsində tunc dövrünə aid 8 kurqan və nekropol,
dəmir dövrünə aid 5 qəbir və kurqan, orta əsrlər dövrünə aid 9 məbəd, IX-XVIII əsrlərə aid 5 qala, XIV əsrə
aid türbə aşkarlanaraq öyrənilmişdir ki, bütün bunlar Vətənimizin tarixinin
öyrənilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Lakin çox təəssüflər olsun ki,
1992-ci ilin fevralında erməni və rus ordusunun birləşmiş qüvvələri Xocalıda
əhalini vəhşicəsinə qırarkən bəşəriyyət üçün nadir abidələr toplusu olan zəngin
Xocalı abidələrini də dağıtdılar.

“Müqəddəs yurd: Xocalı” adlı kitabdan